David van Reybrouck

De wereld en de aarde, hoe houden we het veilig?

Uitgeverij De Bezige Bij

De wereld en de aarde

David van Reybrouck is de nieuwe Denker der Nederlanden. Geen Vaderland meer, of Moederland. Komt allemaal goed uit, want hij is Vlaming dus ‘der Nederlanden’ past allemaal veel beter. 

In een interview vertelde hij dat hij liever Vérdenker der Nederlanden wil zijn: ‘In het Nederlands hebben we de woorden verspringen en vérspringen, maar merkwaardig genoeg enkel verdenken en niet ‘vérdenken’, terwijl we dat laatste juist zo nodig hebben’, zo verklaart Van Reybrouck zijn keuze. ‘Vérdenken is naar het heden kijken vanuit de verre toekomst en vanuit het verre verleden. Waar komen we vandaan en waar willen we heen? Het is ook vérdenken in de ruimte, voorbij geografische grenzen of sociale bubbels.’

Nu is er zijn essay ‘De wereld en de aarde, hoe houden we het veilig?’ om dat ver denken een vorm te geven. Hij begint op zijn oude kinderkamer waar hij de plastic wereldbol weer ziet. ‘Alles leek zo goed geregeld. Je had de wereld en je had de aarde.’ Intussen weten we wel beter, en David van Reybrouck als geen ander. In het boek beschrijft hij van dat oude idee van landen die samen deze planeet vormen, allemaal keurig te zien op die plastic bol, we via samenspraak, diplomatie, overleg een soort bestuur hebben gevormd om het dragelijk te houden. Maar daarin hebben we - tussen al de oorlogen en besprekingen over vrede - wel iets vergeten. ‘Misschien is dat wel de tragedie van deze weerbarstige eeuw: dat we zo verblind zijn door het helle licht van de mensenwereld dat we de aarde uit het oog verloren zijn.’

Want we hebben, zeker na de Tweede Wereldoorlog, allerlei instituties opgericht om onze handel en wandel tussen landen en volken te regelen, maar we putten intussen de planeet helemaal uit. Daar denken we wel aan, maar handelen er weinig op. ‘De problemen van de aarde zijn van een volstrekt andere orde dan die van de wereld. 'De planetaire polycrisis waar we mee te maken hebben, is geen regulier grensconflict, geen gewone oorlog, zelfs geen wereldwijde nucleaire dreiging. Dit is iets radicaal nieuws, een vorm van complexiteit die de klassieke conflicten tussen mensen overstijgt.’

Er zal dus een ook een hele nieuwe vorm van overleg en bestuur moeten komen, want ook dat is duidelijk, de oude functioneren daar niet meer, los van het feit dat ze ook nog eens in rap tempo worden afgebroken. Er moet een wereldburgerberaad komen. ‘De aardepolitiek die we moeten ontwikkelen zal diepe morele keuzes vereisen die niet louter aan nationale onderhandelaars en particuliere belangengroepen kunnen worden overgelaten.’ 

Het idee van een burgerberaad is niet nieuw en op dit moment hebben we een werkend burgerberaad bestaande uit een doorsnede van Nederland, onder leiding van Nienke Meijer, dat diep nadenkt en spreekt over hoe we verder gaan met het klimaatbeleid. Dagblad Trouw liep in dit artikel een dag mee met het beraad. ‘De 175 Nederlanders luisteren geboeid en stellen kritische vragen. Dat moet ook wel: zij zijn het Burgerberaad, die instemden met een uitnodiging om een half jaar lang samen te komen. Met elkaar moeten ze advies gaan vormen voor het Nederlandse kabinet, over de vraag hoe Nederlanders duurzamer kunnen reizen, eten en spullen gebruiken. De 175 zijn een afspiegeling van Nederland – je hoort accenten uit elke provincie, ziet elk opleidingsniveau. En, misschien het belangrijkst: ze hebben alle mogelijke opvattingen over het klimaat.’

Toch schrijft David van Reybrouck ‘moet dit nieuwe diplomatieke model zich niet blindstaren op Europese voorbeelden. (...) De klassieke Chinese diplomatie was bijvoorbeeld gegrondvest op het concept van tianxia ‘alles is onder de hemel’, een gedachte die enkel naties omvatte, maar de gehele fysieke wereld. Of ‘het Indiase begrip Vasudhaiva Kutumbakam, ‘de wereld is één familie’ zou ons eveneens kunnen inspireren. Indonesië kent dan weer het concept van musyawarah-mufakant, een diepgewortelde traditie van dorpsvergaderingen gebaseerd op overleg en consensus. En natuurlijk de Afrikaanse filosofie van ubuntu - ‘ik ben omdat wij zijn’ - blijft een krachtige herinnering aan menselijke verbondenheid en de universele verwevenheid van al het levende.’ 

Als, en het blijkt uit onderzoek dat driekwart van de Nederlanders dat er iets gedaan moet worden aan het klimaat en verdergaande regelingen, en het zou me niet verbazen dat dit voor veel wereldbewoners geldt, we landen overstijgende besluiten willen nemen, dan zullen we landen overstijgende beraden moeten ontwikkelen. Geen zoveelste COP waar lobbygroepen samen klonteren met politici die alleen namens hun eigen regering iets mogen melden, maar een beraad waarin we als bewoners van deze planeet in samenspraak met de planeet kijken wat we nu echt moeten gaan doen. 

‘De wereld heeft de aarde ontwricht en nu ontwricht de aarde de wereld. De enige manier om ons te beschermen en de bewoonbaarheid te waarborgen, bestaat erin de aarde als aarde te behandelen.' 

Ron van Es

Koop het boek hier