Simon van Teutem

De bermudadriehoek van talent, hoe knappe koppen verdwijnen in betekenisloze banen

Uitgeverij de Correspondent

De bermudadriehoek van talent

Toen het boek The Big Con uitkwam van Mariana Mazzucato, hoogleraar Economics of Innovation and Public Value bij University College London en Rosie Collington PhD kandidaat UCL Institute for Innovation and Public Purpose over de grote consultancy bedrijven van de wereld, zoals McKinsey, Boston Consulting Group, Bain & Company, PwC, Deloitte, KPMG en EY, dacht ik even dat er nu toch wel een kleine aardschok door de burelen van deze bedrijven én hun klanten zou gaan. Maar niets van dit alles. 

‘Hun boek gaat over de adviesbureaus die ten onrechte de indruk wekken objectieve bronnen van expertise te zijn. Enorme sommen belastinggeld vloeien zo naar de adviesbranche. Mazzucato en Collington leggen de machtsverschuivingen en afhankelijkheden bloot en pleiten voor financiële en intellectuele versterking van overheden en organisaties zelf.’

Er was slechts een rimpeling in het water. Net als toentertijd het boek When McKinsey comes to town verscheen, een boek van de Times-verslaggevers Walt Bogdanich en Michael Forsythe. Zij schrijven dat het legendarische bedrijf een buitensporige hoeveelheid invloed heeft opgebouwd door winst na te jagen ten koste van morele principes. Als eenden zwommen ze verder, de consultants, eenden waar het water zo van de ruggen afglijdt.

Beide boeken worden overigens door Simon van Teutum genoemd. In zijn boek gaat het dan over het verkwisten van al dat talent van jonge consultants die als muggen op het licht afkomen en uiteindelijk zelf opbranden. In zijn boek De Bermudadriehoek gaat het over de aantrekkingskracht en uiteindelijk de veerkracht van de grote consultancy- en accountantsbedrijven op jong talent. Net van de universiteit kiezen zij het lange pad van hard werken, veel uren maken en eigenlijk stomvervelend werk. Maar waarom? Simon van Teutum die deze wereld aan de binnenkant heeft meegemaakt en honderden van zijn jonge collega's heeft gesproken voor dit boek, schrijft dat het om competitiedrang gaat, het idee dat het een mooie springplank is of gewoon voor de sociale status. 

Het is de prestige-fuik waar het jonge talent ingelopen is. Aanzien onder elkaar. Maar of het werk ook als waardevol wordt gezien blijkt de grootste groep van een enquête, die hij houdt onder 126 (ex-)insiders, daar ‘neutraal’ of niet ‘waardevol’ tot helemaal ‘niet waardevol’ op te antwoorden. ‘Uiteindelijk is het beeld dat ik krijg na meer dan tweehonderd gesprekken met bankiers, advocaten en consultants, en na meer dan zes maanden bij verschillende banken en twee maanden bij McKinsey als volgt: in de zakelijke dienstverlening zitten mensen die te werk gaan met de toewijding en urgentie van het Navy SEALS-team dat Osama Bin Laden moest uitschakelen. Maar de tomeloze energie en inzet van deze talenten leveren de wereld niet bijzonder veel op, zelfs als je het heel rooskleurig voorstelt. En in het slechtste geval berokkenen ze de maatschappij grote schade.’

In een artikel uit 2023 onderzochten Or Goldenberg en Karlijn Saris diezelfde aantrekkingskracht van de wereld van consultancy op jonge mensen. ‘Werken bij een groot en prestigieus ‘advieskantoor’ is populair’, schrijven ze, ‘Pas afgestudeerden worden verleid met beloftes over duurzaamheid en diversiteit, maar deskundigen waarschuwen voor de gevaren van de uitdijende adviessector, waarvan de toegevoegde waarde twijfelachtig is.’

Luister dan ook eens naar de speciale podcastaflevering van De Groene Amsterdammer over dit fenomeen. ‘Met hippe feestjes en beloftes van positieve impact worden jonge en ambitieuze pas afgestudeerden gelokt richting de consultancy. Consultancykantoren steunen op de aanwas van nieuwe mensen. Vooral deze jonge consultants aan de onderlaag van de bedrijfspiramide schrijven adviezen, vaak op basis van generalistische modellen. In toenemende mate leunen bedrijven en overheden op dit soort extern advies. Is dat onschuldig?’

Het is duidelijk, al die jonge mensen die met hun talenten hun heil zoeken bij de grote consultancy - en accountantskantoren, lopen vroeger of later tegen een muur, of misschien nog erger, raken gevangen in de gouden kooi. Gaat het boek van Simon van Teutem daar verandering in brengen? Ik vraag het me af. Het zou wel goed zijn als dit boek ook op de universiteiten gelezen gaat worden. 

In de laatste hoofdstukken geeft hij namelijk ook alternatieven voor een zinvol leven. Als hij in de herfst van 2023 de ceremonie van zijn masterdiploma bijwoont in Oxford hoort hij daar professor Irene Tracey deze woorden uitspreken: ‘Geef meer aan de wereld dan je neemt. Gebruik wat je kunt en wat je kent om de samenleving vooruit te helpen. Ga naar buiten, en verander de wereld!’. Hij schrijft dan verder: ‘Of ze zelf in haar oproep gelooft, weet ik niet. Maar het verschil tussen haar woorden en de carrière van de meeste afgestudeerden in de zaal kan haast niet groter zijn. Het kan anders, lijkt me. Maar daar is een andere infrastructuur voor talent voor nodig.'

Check dan deze 9 manieren om het anders te gaan doen:

1. Redeneer vanuit je sterfbed. Klinkt makkelijk, is het niet. Simon van Teutem denkt dan zelf aan de dood van zijn vader. ‘Sinds mijn vaders overlijden voer ik regelmatig gesprekken met mijn toekomstige zelf op mijn fictieve sterfbed. (...) Ook zorgen deze innerlijke gesprekken ervoor dat ik het moeilijkste - het vinden van een betekenisvol pad - niet eindeloos uitstel. Er is namelijk geen neutraal middenveld. Op een dag word je wakker en ben je een consultant.’

2. Rijkdom is je leven langs je eigen meetlat kunnen leggen. ‘Niet spullen, maar tijd is mijn waardevolste bezit.’ 

3. Met wie vergelijk je jezelf? ‘Waarom kiezen zoveel strebers voor de zakelijke dienstverlening? Simpel: omdat hun vrienden en studiegenoten dat ook doen. Ze volgen de kudde.’

4. Vind een accountability partner. ‘Soms is alles wat je nodig hebt iemand die jou verantwoordelijk houdt voor wat je in je leven wilt bereiken.’

5. Wees conservatief met comfort. Met minder is het beter leven.

6. Vind een niche. Doe waar je goed in bent, en doe dat goed.

7. Vind plekken waar aanzien en impact elkaar ontmoeten. Gebruik je talenten voor een ‘force for good’. 

8. Wat is het ergste wat er kan gebeuren? ‘Het ergste wat er kan gebeuren blijkt een stuk minder erg als je het concreet maakt. Zoals mijn vriend Ollie over banken, consultancybureaus en advocatenkantoren zei: ‘Hun aantrekkingskracht zit hem erin dat iedereen een grote schijterd is.’ 

9. Spreek je uit. ‘Echte verandering ontstaat misschien pas als mensen die jarenlang aan de top van een van deze sectoren stonden, kiezen voor iets anders en daar eerlijk over zijn, omdat het werk en de impact toch niet zo indrukwekkend waren.’ 

Ron van Es

Koop het boek hier

Enkele jaren geleden maakte ik op uitnodiging een 20 minuten durende film voor een wereldwijd consultancybureau. De film werd in een grote zaal gedraaid, verdeeld over 3 grote schermen. Het onderwerp van deze film was onze zoektocht als mens en waar onze eigen betekenis ligt in het leven. Ik was eerlijk gezegd verrast door de uitnodiging maar voelde ook het momentum om iets mee te geven aan de honderden consultants. Ik hield mezelf niet in en volgens een enquête die aan het eind van deze dag gehouden werd, was deze film het hoogtepunt van de dag. Een tevreden filmmaker dus? Gedeeltelijk. Want was er iets veranderd? Ging het bedrijf nu anders hun zaken doen? Nee natuurlijk. Maar net als met het boek van Simon van Teutem, die bij het publiceren niet weet waar lezers echt geraakt worden, is bij het zien van mijn film misschien wel hier en daar een zaadje van hoop gelegd. Of van een dieper verlangen. ‘Geef meer aan de wereld dan je neemt. Gebruik wat je kunt en wat je kent om de samenleving vooruit te helpen. Ga naar buiten, en verander de wereld!’