Joke J. Hermsen
Tijd is hoop, alle essays over de tijd
Uitgeverij De Arbeiderspers

Tijd is hoop
 

‘Verwacht het verwachte.

Niet dat wat je niet kent,

maar waarvan je al weet.

Uit het diepe verlangen.

Uit die stem van het weten.’

• Ron van Es

Uit: Zie naar jou om (2022) 

In haar monumentale boek Tijd is hoop, alle essays over de tijd heeft Joke Hermsen haar stukken verzameld over denkers als Ernst Bloch, Hannah Arendt, maar ook over kunstenaars als Simeon ten Holt, Mark Rothko, en Marlene Dumas. Het boek is een daardoor een prachtige verzameling van stukken waar de tijd een hoofdrol krijgt. Niet de tijd van de chronologie maar de tijd van het moment, het toeval, die specifieke gelegenheid. Het is Kairos. ‘De betekenis hiervan is dat je een kans kunt grijpen als je hem vooraf aan ziet komen, maar achteraf is er geen manier om hem weer terug te halen. Net als Hermes wordt hij vaak afgebeeld met vleugels aan zijn voeten, omdat de gelegenheid snel weer voorbij is.’ 

In die gelegenheid, in dat moment, komen de twee lijnen van tijd en hoop samen. Focus je dus op het verwachte, waarvan je al weet. In haar fenomenale inleiding bij dit boek gaat Joke Hermsen dieper in dat verwachte. Ze heeft het over tijd, hoop en moed. Bijvoorbeeld als de kruik van Pandora geopend wordt, en er allerlei plagen over de wereld worden verspreid, schrijft Joke Hermsen: ‘Op het moment dat Pandora de kruik geschrokken weer dichtklapt, zat alleen de hoop, Elpis in het Grieks, er nog in. (...) De hoop blijft dus ongezien en ongekend achter in de kruik, in de schoot van de aarde, als de hoeder van het nieuwe en het ongekende. De hoop krijgt daarmee iets raadselachtigs, overigens net zoals het aforisme van Heraclitus zelf: de hoop is dat wat ‘niet spreekt, maar wel een teken geeft’. 

Hoop en tijd zijn dus verbonden. ‘Bij Plato wordt de hoop niet alleen aan moed en vertrouwen, maar ook aan ons vermogen tot herinneren verbonden.’ Misschien is dat het brandpunt, daar waar de twee lijnen samenkomen, de horizontale lijn van de chronologische tijd en de verticale lijn van het moment, Kairos. En daar, op dat snijvlak is de herinnering.  Misschien is de hoop waar Joke Hermsen over schrijft, de hoop die achterbleef in de kruik van Pandora, de hoop die niet spreekt, maar een teken geeft, wel de hoop die gevoeld wordt in ons lichaam.

Het is de bestaanspijn die zich zo nadrukkelijk presenteert op de horizontale lijn, een lijn die geen verbinding maakt met de verticale lijn, de lijn van de verbeelding wie we ten diepste als mens zijn, maakt dat we in de huidige tijd weinig hoop ervaren. In haar boek beschrijft Joke Hermsen dan het werk van Ernst Bloch (1885 - 1977). Kern van zijn denken is het besef dat het zijn nog niet af is en dat de mens een bewustzijn heeft van het zijn dat nog moet komen. Er is dus een verwachting, een diepe hoop dat versterkt wordt door een verlangen in ons, ook in ons lichaam, dat zich niet in een chronologische zin laat vertalen, maar wel in een toekomst. Een toekomst, zo leerde mijn leermeester en grondlegger van psychosynthese Roberto Assagioli mij, die in lijn ligt met verleden en heden en die lijn doortrekt naar wie wij ten volle zijn. Een toekomst die verlangend in ons wacht.

Dat is ook de reden, zo schrijft Joke Hermsen, om verhalen over dat verlangen te blijven vertellen. Dit in navolging van Hannah Arendt, die benadrukte dat ons menselijk vermogen ons in staat stelt opnieuw te beginnen of een nieuw initiatief te starten. 'We kunnen over ons handelen nadenken, erover oordelen en beslissen dat het anders moet. Wat zich in de afstand van het denken tot ons handelen opent, is de ruimte van de verbeelding, waarin het nieuwe geboren kan worden.'

En om die verhalen te vertellen, is het ook belangrijk in welk gezelschap je wilt verkeren. Dat kunnen mensen zijn met wie je wilt omringen of de boeken die je zullen inspireren. 'Hoop ligt niet alleen in het onverwachte van de toekomst verscholen, maar ook in de verhalen van de denkers en schrijvers die ons vooraf zijn gegaan in de tijd.'

Wat dan volgt in haar boek zijn de prachtigste verhalen over al die kunstenaars, denkers, makers. Over hoop en de tijd.

Ron van Es

Koop het boek hier